Tương đậu xị từ lâu đã trở thành món ăn truyền thống của người dân tộc ở vùng núi cao Đồng Văn, Hà Giang. Nhất là vào mùa lạnh, món ăn này càng được ưa chuộng hơn bởi tính chất thơm, ngon và ăn vào rất ấm của chúng.

 

Tương đậu xị là món ăn truyền thống của người Hoa nhưng đã được du nhập vào nước ta, vùng núi cao mà có sự giao thoa văn hoá Hoa nhiều nhất. Từ đó, món ăn này trở thành đặc sản không thể thiếu và là món ăn được người dân ở đây rất ưa chuộng.

 

Tương đậu xị còn có tên gọi là tương ninh, thổ nâu rất lạ và độc đáo. Người dân tộc Tày và Mông trên cao nguyên đá đã lựa chọn chúng trở thành món ăn chủ yếu trong bữa ăn hằng ngày. Và chúng cũng là món ăn được chế biến đơn giản và bảo quản dễ dàng.

 

Người dân tộc ở Hà Giang sử dụng đậu tương để làm món tương đậu xị. Những hạt đậu tương được lựa chọn phải to đều, khô và màu vàng óng, củ không bị sâu hay mốc thì mới cho được món tương đậu xị ngon nhất. Đậu tương được người dân tộc trồng nhiều trên các nương rẫy, và cũng được thu hoạch trong những mùa khô này. Cùng với đậu tương, để có món tương đậu xị hoàn chỉnh cần sử dụng các loại gia vị khác như gừng củ, ớt, hạt tiêu, lá hức, vỏ cam khô và muối, rượu….

 

Trước khi làm món tương đậu xị, họ thường mang đậu tương rang qua tới khi có mùi thơm phảng phất là được. Rang xong cho đậu vào ninh rồi để ráo nước, cho muối vào và để kín trong một chiếc chum.

 

Để chế biến bằng tương đậu xị, đầu tiên họ đổ hạt đậu lên lá Hức và lại tiếp tục đặt lá Hức lên trên đậy lại trong 3-4 ngày thì đậu sẽ lên men, đậu đã lên men thì có thể nhặt lá Hức ra, tãi nguội ra. Gừng, vỏ cam, muối, ớt làm sạch cùng với rượu đem hòa trộn tất cả rồi đổ vào nước ninh, sau lại đổ thêm lớp đậu đã lên men rồi buộc thật kín chum lại để trong hai tuần là có thể đem ra thưởng thức, còn nếu muốn ngon hơn nữa thì người ta thường để một tháng.

 

Tương đậu xị làm phải mất khoảng thời gian mới có thể ăn được nên người dân tộc ở đây thường làm món này trước mấy tháng trước khi mùa lạnh tới có thể ăn. Người dân cũng làm rất nhiều để ăn trong nhà, và mang bày bán ở ngoài chợ. Người miền xuôi đến Hà Giang tham quan du lịch cũng hay mua cho gia đình mình một chum nhỏ tương đậu xị về nhà ăn và làm quà.

 

Món tương đậu xị là món không thể thiếu trong bữa ăn hằng ngày của người dân tộc trên cao nguyên đá Đồng Văn Hà Giang, chúng được dùng làm nước chấm thức ăn hoặc người dân cũng dùng để nấu. Với hương vị thơm ngon, chúng giúp cho bữa ăn với nhiều món ăn trở lên ngon và hấp dẫn hơn nhiều.

 

Du khách đến Hà Giang thì có thể tới vùng cao nguyên đá để thưởng thức tương đậu xị hay mua về làm quà nhé.