Những người bà, người mẹ sau buổi ra đồng, vẫn cần mẫn bên những chum tương thơm nồng. Phải chăng đó là cái duyên trời se cho mảnh đất này để họ lưu giữ một thứ di sản ẩm thực của dân tộc!

 

Gặp người lạ, hỏi mình quê đâu? Nói Hưng Yên, thể nào cũng nhắn mua hộ một vài chai tương Bần.

 

Hưng Yên có hai sản vật nổi tiếng, một là nhãn lồng, hai là tương Bần. Cả hai đều đã trở thành niềm kiêu hãnh không chỉ của riêng mảnh đất này, mà thấm vào ca dao cùng với "dưa La, húng Láng, nem Báng, tương Bần.."

 

Đông đến, Hà Nội ồn ào trong cái lạnh muộn, bất chợt một chiều đông mưa rét, thoảng trong không gian dậy mùi thơm của nồi cá kho tương, vô tình đánh thức lòng người lữ khách nỗi nhớ nhà da diết.

 

Tương không chỉ là thức chấm quen thuộc trong mâm cơm Việt, mà còn là gia vị hấp dẫn của nhiều món ăn quen thuộc.

 

Cá kho mà thiếu tương sẽ mất ngon đi nhiều; thịt chó thêm chút tương khi nấu không chỉ dậy mùi thơm mà còn giúp thịt thêm mềm; xào nấu đậu thịt, khéo cho chút tương món ăn thêm vị, thêm sắc...

 

Nhắc đến tương, nhiều người cho rằng, đó là thức gia bản trong văn hóa ẩm thực Việt. Bởi thế nên, hình ảnh chĩnh tương bên hiên nhà đầy nắng, dưới bóng cau già đã trở thành hình ảnh thân thương của mỗi làng quê Bắc Bộ.

 

Cạnh tương Bần, còn có tương Nam Đàn, tương Cự Đà, nhưng có lẽ tương Bần vẫn được nhắc đến nhiều hơn, bởi hương vị khó diễn giải của nó. Cái vị ấy ẩn dưới độ sánh rất đậm đà, chìm trong vị ngọt ngon đặc trưng.

 

Có rất nhiều bài báo, cuốn sách viết về nghề cổ đất Việt cho rằng, cái ngon của tương Bần nằm ở khâu chọn nguyên liệu, rang đỗ và ủ mốc.

 

Thiết nghĩ, mỗi gia đình làm tương đều giữ cho mình một bí quyết riêng tạo nên cái "tạng" của mỗi chai tương khi đến tay thực khách. Gia đình nghệ nhân Minh Quất cho rằng cái ngon của tương nằm ở khâu chọn đỗ.

 

Đỗ phải là loại đỗ mận, hạt nhỏ, được trồng ngay trên mảnh đất Hưng Yên. Còn theo ông chủ của hãng tương Liên Vinh, tương ngon quyết định ở khâu chọn chum đựng. Gia đình ông có khoảng trên dưới 100 chiếc chum đựng tương, đều là loại chum được ông chủ đích thân đi tận Ninh Bình chọn mua về.

 

Đó là loại chum thật già, lấy tay gõ nhẹ nghe tiếng kêu vang mới đạt tiêu chuẩn. Tuy thế, tiêu chuẩn chung của một chum tương ngon là phải dậy được mùi hương ngậy và thoảng vị chua thanh mà ai phải thật tinh ý mới nhận ra được điều này.

 

Tuy không sinh ra trong một gia đình làm tương truyền thống ở Hưng Yên, nhưng từ nhỏ tôi đã lớn lên bên những chum, những chĩnh, những giọt tương sóng sánh vàng nâu lạc vào cả những giấc mơ tuổi thơ, lỡ ngủ vùi trong ký ức.

 

Dù trong thời buổi kinh tế thị trường nhiều sức ép, thị trấn Bần có nhiều cơ hội để phát triển kinh tế theo hướng công nghiệp hiện đại nhờ vị trí địa lý thuận lợi.

 

Song ở Bần, hầu hết những gia đình làm tương truyền thống vẫn giữ nghiệp cha ông để lại, vẫn cần mẫn bên những chum tương thơm nồng. Những chum tương mang cái duyên trời se...