Bún của người Tày ở Bắc Kạn thường được làm vào các dịp lễ, tết như: tết Thanh Minh, tết Đoan Ngọ, Rằm tháng Bảy hoặc vào mỗi dịp lúa mới. Việc làm bún vào các dịp này đã trở thành nếp sinh hoạt từ rất lâu của người Tày nơi đây.

 

Công đoạn làm bún Tày cũng kỳ công hơn các loại bún khác. Nguyên liệu làm bún là gạo tẻ. Gạo làm bún không cần phải chọn loại gạo ngon lắm, thậm chí có thể làm bằng loại gạo cũ để lâu thì bún vẫn ngon. Thời gian để làm được món bún này là độ một tuần.

Trước tiên là ngâm gạo vào chậu (hay chum), gạo phải ngâm bằng nước sạch cho đến khi hạt gạo hoai mềm và có mùi chua là được. Việc ngâm gạo phụ thuộc vào thời tiết. Nếu trời nóng ngâm năm hoặc sáu ngày. Còn nếu trời rét có thể ngâm lâu hơn. Trong quá trình ngâm thỉnh thoảng phải kiểm tra xem nước có cạn không để còn đổ thêm nước.

Ngâm gạo đủ ngày thì chắt nước đi cho ráo rồi ủ thêm một tối nữa, đến hôm sau thì cho vào cối xay thành bột mịn. Sau đó nhào bột rồi nặn thành từng quả bột nặng chừng độ một cân, đem quả bột luộc qua nước sôi sao cho lớp vỏ bột bên ngoài vừa chín tới để tạo thành lớp vỏ bọc bột sống bên trong.

Quả bột sau khi được luộc thì vớt ra cho vào cối giã cho dẻo (cối giã có thể là cối giậm chân hay cối giã tay). Giã xong lại đem nhào nặn cho đến khi bột nhuyễn rồi lại vê thành từng quả bột nhỏ vừa với diện tích của khuôn ép bún.

Cho quả bột vào khuôn rồi ép từ từ thành những sợi bún chảy xuống nồi nước sôi trên bếp. Khi sợi bún nổi trên mặt nước thì vớt bún ra đem ngâm xuống chậu nước sạch khi sợi bún săn lại thì được. Người ta để bún ra nia thành những con bún (để dài thành hàng) khi ăn thì lấy kéo cắt ngắn ra. Điều độc đáo là sợi bún của người Tày thường to hơn sợi bún bình thường từ hai đến ba lần, ăn cũng dai và ngon hơn.

Người Tày thường dùng thịt vịt để nấu canh chan bún. Thịt vịt thái miếng vừa ăn, rang lên rồi đổ nước nấu cho chín, cho thêm ít rau dăm sẽ trở thành nước chan lý tưởng nhất của loại bún Tày. Ăn bát bún vào thấy vị hơi chua lại có mùi thơm ngầy ngậy rất ngon./.