Nhà Tròn tên gọi quen dung của nhân dân Bà Rịa. Để gọi tên tháp nước hay lầu nước (Chatoau deau) được chính quyền thực dân Pháp xây dựng từ đầu thế kỷ, sau khi xâm lược và đặt nền móng đô hộ nước ta.

Nhà Tròn chiếm một vị trí quan trọng, nổi bật giữa trung tâm hợp điểm của 2 đường 27/4/1975 ( Lê Lợi cũ) và đường Cách mạng tháng tám (Thành Thái cũ). Nhà tròn là điểm giao lưu chính của các con đường: với lộ 15 ở phía Tây là con đường chính nối liền Sài Gòn, Biên Hòa qua Bà Rịa đến Vũng Tàu; Phía Bắc từ Xuân Lộc theo lộ 2 đổ về; Phía Đông từ Đất Đỏ theo tỉnh lộ 23 và Phía Nam từ Long Hải theo đường 44 ra tỉnh lộ 23 xuống. Nhà Tròn còn là một đài quan sát từ xa rất tốt.

 

Năm 1945 sau khi đảo chính Pháp, phát xít Nhật cho đặt một bộ hệ thống loa báo động gồm 6 cái bên dưới bồn nước (nay vẫn còn). Hiện nay, Nhà tròn có thêm các loa truyền thanh của đài truyền thanh huyện Châu Thành. Chung quanh Nhà Tròn là một loạt các công sở, biệt thự do Pháp xây dựng với các đường nét kiến trúc cổ: Hội đồng xã Phước Lễ (nay là UBND thị trấn Bà Rịa), nhà dành riêng cho sĩ quan. Năm 1954, nơi đây là trụ sở của Thanh niên tiền phong Bà Rịa (nay là Hội Liên hiệp phụ nữ huyện Châu Thành). Bungalow, nơi ăn uống vui chơi dành riêng cho sĩ quan gần giống như khách sạn (nay là Công đoàn huyện Châu Thành), trụ sở sĩ quan gần giống như khách sạn (Ủy ban mặt trận tổ quốc huyện Châu Thành). Hai dãy phố chạy song song Nhà Tròn, cùng với chợ cũ, bến xe đối diện với Nhà Tròn về phía sông Dinh là Trung tâm thương mại sầm uất thời bấy giờ. Hiện nay, chợ cũ và bến xe không còn. Khoảng đất đó giờ là quảng trường huyện Châu Thành với một bia đài liệt sĩ và một lễ đài được xây dựng cạnh sông Dinh.

 

Chiều cao Nhà Tròn từ chân lên đỉnh khoảng 20 m kể cả bồn chứa nước phía trên có mái che bằng tôn, đường kính 7,20m. Bồn chứa nước trụ trên tám trụ đứng bằng xi măng cốt sắt, liên kết với nhau bởi các xà ngang. Có 2 ống dẫn nước lên bồn và 1 ống dẫn xuống, một thang sắt dung cho lên xuống bồn.

 

Ngoài ra, dưới chân Nhà Tròn có một nhà bát giác, cạnh dài 6m, cao 4m, bao quanh 8 trụ đứng Nhà Tròn.

 

Trong thời Mỹ Ngụy, ngôi nhà này là trụ sở của cục cảnh sát thị trấn Bà Riạ. Sau giải phóng do hư hại vì pháo đạn có tu sửa lại. Hiện nay làm câu lạc bộ Thanh niên thị trấn Bà Rịa.

 

Trong những ngày sôi động, cướp chính quyền mùa thu 1945, chính nơi đây khu vực Nhà Tròn đã chứng kiến ngày lịch sử vẻ vang, đổi đời của nhân dân Bà Rịa, đó là những ngày 25/8/1945. Một cuộc mít tinh trọng thể chào mừng ngày chính quyền về tay nhân dân, chào mừng chính quyền cách mạng lâm thời đầu tiên ra mắt công chúng.

 

Cùng với khí thế sôi sục của cả nước trong cao trào tổng khởi nghĩa sôi sục, quân dân Bà Rịa với sự chỉ đạo của Ủy ban khởi nghĩa địa phương đã tích cực, ráo riết, chuẩn bị chờ đón ngày lịch sử trọng đại, giành chính quyền từ tay phát xít Nhật và bè lũ tay sai phong kiến. Với sức mạnh như nước vỡ bờ, những dòng người từ khắp các nơi nô nức kéo về thị xã đủ các thành phần giai cấp, lứa tuổi, tôn giáo, dân tộc, trí thức, công nhân, nông dân, tiểu thương, học sinh, cả binh lính …cùng các khẩu hiệu, phù hiệu bằng cờ… đủ các loại vũ khí từ sung, tầm vông vạt nhọn đến gương giáo, búa, ná, tên, cuốc, xẻng rầm rộ trên các hướng, ngã đường trục lộ dẫn về thị xã từ 2,3 giờ sáng ngày 24/8/1945, những đèn chải, đèn chụp, đèn lòng, đuốc tranh, đuốc nứa chạy đèn sáng rực cả bầu trời ngày hội, những tiếng trống, tiếng mõ, tiếng còi, tiếng hát, tiếng chào hỏi…quyện vào nhau. Trong khí thế sục sôi, hồ hởi.

 

Hướng Bắc trên lộ 2 là đoàn công nhân cao su của các đồn điền Hàng Gòn, Cẩm Mỹ (Courtenny), Xà Bang, Cù Bị, Xuân Sơn, Bình Ba, Hắc Hổ…hợp vời đoàn nông dân của các xã Long Phước, Long Tân, Long Kiên, Long Xuyên (Hòa Long) đổ xuống.

 

Hướng Tây trên lộ 15 là các đoàn Phước Hòa, Phú Mỹ hợp cùng các đoàn núi Thị Vải, núi Dinh, đoàn của đồng bào ngư dân vùng sông biển Bà Trau, Sơn Long, Thạnh An, Cần Giờ…và đoàn của đồng bào dân tộc thiểu số kéo xuống.

 

Hướng Đông trên tỉnh lộ 23 là các đoàn người dày đặc của Long Điền, An Ngãi, Tam Phước, Long Mỹ, An Nhất hợp với đoàn Đất Đỏ, Phước Lợi, Hội Mỹ, Phước Hải, Xuyên Mộc.

 

Phía nam trên đường 44 la các đoàn duyên hải, lò vôi Phước Tỉnh, Long Hải, cùng với đoàn Cỏ May kéo lên.

 

Trong bầu không khí sôi động, những đoàn người dày đặc, chỉnh tề cuồn cuộn kéo đi, biểu ngữ băng cờ lớp lớp, cùng với những tiếng hô vang dội: "Đả đảo phát xít Nhật", "Đả đảo đế quốc phong kiến", "Đả đảo thực dân", "Việt Nam độc lập muôn năm", "Chính quyền cách mạng muôn năm", "Tự do, cơm áo, hòa bình muôn năm", hòa lẫn trong tiếng hát của những bài ca hung tráng vang vọng mãi non sông "Nào anh em ta cùng nhau xông pha lên đàng", "Này thanh niên ơi đứng lên đáp lời sông núi".

 

Cả thị xã và ngoại vi, với cờ sáo biểu ngữ oai hùng, các đoàn người tập trung chỉnh tề khung cảnh thật trang nghiêm. Tất cả hướng về lễ đài mới được dựng lên cùng với bàn thờ tổ quốc uy nghi giữa trung tâm thị xã, lưng dựa và lầu nước, mặt hướng về phía Long Điền. Các tự vệ chiến đấu quân Thanh niên Tiền phongcùng với anh em Cộng hòa vệ binh do ta vận động, bố trí bao quanh Tòa án tỉnh là nơi bọn Nhật đang tập trung, phòng ngừa kẻ thù có phản ứng,…Trên lầu nước là các tự vệ chiến đấu quân, hàng bô lão áo dài khăn đóng, đứng cạnh bàn thờ tổ quốc trang nghiêm trịnh trọng, đứng trước lễ đài là đoàn học sinh, chung quanh là đoàn thể quần chúng các giới, các ngành, trước mỗi đoàn đều có khẩu hiệu, biểu ngữ riêng, với 2 cờ: cờ đỏ sao vàng và cờ Thanh niên Tiền Phong.

 

Điều đáng chú ý là các anh em binh sĩ mã tà, cảnh sát, hiến binh cũng đều xếp vào hàng ngũ của nhân dân.

 

Đúng 8 giờ sáng ngày 25/8/1945 cuộc mít tinh bắt đầu Dương Văn Xà (1) Thủ Lĩnh Thanh niên Tiền phong Bà Rịa lên nói chuyện trước nhân dân, tuyên bố chính quyền về tay nhân dân, xóa bỏ mọi quyền hảnh của bè lũ tay sai và phát xít Nhật. Thông báo cuộc tổng khởi nghĩa đã thành công ở một số nơi: Hà Nội, Huế, kêu gọi tầng lớp nhân dân hãy ủng hộ chính quyền mới. Lễ chào cờ bắt đầu, hơn 1 vạn người vô cùng phấn khởi, xúc động hướng về lá cờ đỏ sao vàng đang thượng đỉnh. Tiếng hát "Hành khúc Thanh niên" trổi lên hùng tráng hàng vạn con người, có những người quá phấn khởi đưa cả nắm tay lên chào. Trước không khí thiêng liêng hào hùng đó, tỉnh trưởng Lê Thành Long tuyên bố trao quyền cho nhân dân và tên quan ba Nhật " Sato" cam kết tôn trọng quyền tự do độc lập của dân tộc Việt Nam. Chính quyền cách mạng Ủy ban nhân dân lâm thời đầu tiên của Bà Rịa được thành lập. Từ nay, mọi quyền hành của bọn tay sai phản động bị xóa bỏ hoàn toàn. Tiếng hoan hô, tiếng vỗ tay kéo dài chấn động cả thị xã, tiếp theo đại biểu nhân dân lên phát biểu ý kiến vạch trần tội ác của kẻ thù, nối tiếp nhau từng nhóm đại diện cho các đoàn thể, các ngành, các giới đứng ra trước bàn thờ tổ quốc, long trọng tuyên thệ trung thành với tổ quốc nhân dân, quyết tâm bảo vệ chính quyền, giữ vững độc lập tự do.

 

Cuộc mít tinh biến thành cuộc tuần hành thị uy qua các đường phố thị xã. Tiếng hô khẩu hiệu, tiếng hát lại tỏa ra vang dội khắp bầu trời tháng tám mùa thu lịch sử của dân tộc.

 

Ngày 25/8/1945, Nhà Tròn đã đi vào lịch sử vẻ vang của nhân dân Bà Rịa, chứng kiến sự ra đời của chính quyền nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương thực sự đem lại cuộc sống độc lập tự do cho người dân, mở đầu cho trang lịch sử mới vô cùng rạng rỡ của nhân dân Bà Rịa.

 

Ba mươi năm sau, cũng tại khu vực Nhà tròn mùa xuân 1975, cùng với khí thế tổng tấn công và nổi dậy của quân và dân miền Nam trong chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử giải phóng miền Nam. Quân và dân Bà Rịa với tinh thần sục sôi cách mạng đã đồng loạt nổi dậy tấn công vào tận hang ổ, sào huyệt cuối cùng của địch. Với sức mạnh phi thường, chỉ sau 1 ngày đêm chiến đấu từ chiều ngày 26/4/1975 đến ngày 27/4/1975 lực lượng vũ trang đã chiếm lĩnh, giải phóng toàn bộ thị xã, chế độ Ngụy quyền tay sai đế quốc Mỹ hoàn toàn tan rã, khắp các đường phố, cờ mặt trận giải phóng tung bay ngạo nghễ giữa ngày xuân giải phóng. Niềm vui sướng trào dâng, mọi người hớn hở tham gia dọn dẹp đường phố, sôi nổi phát động tổ chức lực lượng quần chúng, đoàn thể cách mạng làm nòng cốt ổn định sinh hoạt, cấp tốc sửa sang lại những nơi đổ nát, phá bỏ đi những tàn tích của kẻ thù. Trong không khí vui mừng khôn xiết như để cở mở tấm lòng chào đón ngày hội non sông, những loạt sung lớn nhỏ vang dội cả bầu trời thị xã. Khu vực Nhà Tròn trong những ngày này là nơi tập trung lực lượng của ta làm bàn đập tiến tới giải phóng thị xã Vũng Tàu.

 

Ngày 1/5/1975, tại đây một cuộc míttinh trọng thể được Thị ỷ Bà Rịa kịp thời tổ chức chào mừng ngày giải phóng thị xã, giải phóng miền Nam, kỷ niệm ngày quốc tế lao động, đồng thời chào đón đoàn quân chiến thắng với các lực lượng bộ binh, cơ giới, pháo binh kéo về biểu dương lực lượng ra mắt đồng bào. Một lần nữa, từ khắp mọi nơi, người dân Bà Rịa đủ các thành phần nô nức đổ về trung tâm thị xã mừng ngày toàn thắng trên 1 vạn người với khẩu hiệu cờ xí ngợp trời tề tựu trang nghiêm trước lễ đài vừa được cấp tốc dựng lên cạnh Nhà tròn, mặt hướng về phía sông Dinh. Trước lá cờ giải phóng tung bay ngạo nghễ trên đỉnh Nhà tròn. Đ/c Võ Văn Ấn, Trưởng ban nghiên cứu khu ủy miền Đông đọc diễn văn chào mừng ngày đại thắng, nêu ý nghĩa ngày giải phóng miền Nam, kêu gọi mọi tầng lớp nhân dân ổn định đời sống, kêu gọi binh lính, viên chức chế độ cũ ra trình diện chính quyền cách mạng.

 

Ủy ban quân quản thị xã đã ra mắt đồng bào gồm các đồng chí: Hai Khanh, Năm Đường, Sáu Nguyên, Tám Tấn. Cuộc mítting trở thành cuộc diễu hành qua đường phố trong không khí tưng bừng náo nhệt của ngày giải phóng.

 

Ngày 15/5/1975 cùng với cả nước, cũng tại khu vực này, một cuộc mítting quy mô được tổ chức trọng thể chào mừng đại thắng mùa xuân giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất đất nước, các đoàn đại biểu các tầng lớp quần chúng nhân dân lại nô nức kéo về: từ Long Tân, Đất Đỏ, Tam Long, dọc lộ 23, lộ 15 Long Sơn, Bà Trau, Xuyên Mộc…cùng với các đơn vị chủ lực quân giải phóng, lực lượng vũ trang Bà Rịa, đến dân quân du kích hơn hai vạn người tràn ngập trung tâm và ngoại vi thị xã trong không khí sống chan hòa niềm vui sướng. Khẩu hiệu, cờ xí rợp trời thị xã. Trước lễ đài mới xây cạnh sông Dinh đối diện Nhà tròn, quần chúng, các đoàn đại biểu tề tựu đông đủ chờ khai mạc. Cạnh Nhà Tròn bia đài "Tổ quốc ghi công" cũng vừa mới xây, các đ/c bộ đội trang nghiêm đặt tràng hoa "Đời đời nhớ ơn những anh hùng liệt sĩ đã ngã xuống trên mảnh đất này". Sau lễ chào cờ mặc niệm, đ/c Võ Văn Ấn Tỉnh ủy viên Bà Rịa – Long Khánh thay mặc chủ tọa đoàn đọc diễn văn khai mạc, đ/c Lê Minh Nguyện thường vụ tỉnh ủy Bà Rịa – Long Khánh đọc diễn văn chính thức chào mừng ngày giải phóng miền Nam thống nhất đất nước.

 

Từ nay, nhân dân được sống trong cảnh hòa bình, đất nước hoàn toàn được độc lập tự do. Tiếng hoan hô vang dội cả quảng trường, cuộc mítting trở thành cuộc biểu tình tuần hành qua đường phố. Những khẩu hiệu "Việt Nam muôn năm", "Hồ Chí Minh muôn năm", "Đảng lao động Việt Nam muôn năm"…được giương cao trên đường đi, cùng những tiếng hô vang dội, những đội lân càng làm cho không khí ngày lễ thêm tươi vui, sống động. Đặc biệt là cuộc diễu hành biểu dương lực lượng của quân giải phóng với tăng, pháo, xe rầm rộ trên đường phố về phía Long Điền.

 

Lại một lần nữa Nhà Tròn đã đi ghi dấu ngày hội thiêng liêng của nhân dân Bà Rịa: Giải phóng hoàn toàn thị xã, đập tan chế độ Ngụy quyền tay sai đế quốc Mỹ, cùng với sự kiện lịch sử trọng đại trong cách mạng tháng tám/1945: chứng kiến sự ra đời của chính quyền nhân dân. Nhà Tròn đã đi vào lịch sử, mãi mãi là niềm tự hào, là minh chứng hùng hồn chứng minh sức mạnh to lớn tinh thần quật khởi tô điểm cho truyền thống cách mạng kiên cường bất khuất của quân và dân Bà Rịa trong đấu tranh giải phóng dân tộc

Nguồn: bariavungtautourism.com.vn